گەندەڵیی سیسەتەمی پەروەردە
سەنگەر مهدی علی ڕۆژنامەنووس
لەگەڵ داڕشتنی ئامانجەکانی پەرەپێدانی بەردەوام ، سەرکردەکان لە سەرانسەری جیهاندا پابەندبوونێکی سیاسییان داوە بۆ “دڵنیابوون لە پەروەردەی جۆرایەتی گشتگیر و یەکسان و برەودان بە هەلی فێربوونی هەمیشەیی بۆ هەمووان”
پەروەردە مافێکی بنەڕەتی مرۆڤە، پاڵنەرێکی سەرەکی گەشەی ئابووری و وەبەرهێنانی کۆمەڵایەتییە لە داهاتوودا. ئەو شارەزایی و ئامرازە بۆ هاوڵاتیان دابین دەکات بۆ پاراستنی بژێوی ژیانیان و دەربازبوون لە هەژاری و بەشداریکردن لە پەرەپێدانی کۆمەڵایەتی و ئابووری.
پەروەردە پەیوەندییەکی بەهێزی هەیە لەگەڵ ژمارەیەک لە نیشانەکانی گەشەکردن، وەک گەشەی ئابووری،[1] مردنی منداڵان،[2] ڕێژەی هەژاری،[3] نایەکسانی،[4] ڕێژەی مردن، گەشەی داهات[5] و دەستگەیشتن بە چاودێری تەندروستی.
ئەمە بەهاکانی نەوەکانی داهاتوو پێکدێنێت و دەتوانێت بنەماکانی وەک شکۆمەندی، پاکی، ئازادی، یەکسانی، بەرپرسیارێتی و شەفافیەت پێشکەش بکات کە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە برەودان بە پەرەپێدان، دادپەروەری کۆمەڵایەتی، مافی مرۆڤ و هەوڵەکانی دژە گەندەڵی. لە ڕۆشنایی ئەم ئەرکە کۆمەڵایەتییە سەرەکییەدا، جێی سەرسوڕمان نییە کە پەروەردە زیاتر لە ۲۰٪ی کۆی گشتی خەرجییەکانی کەرتی گشتی حکومەت لە زۆربەی وڵاتان پێکدەهێنێت.
گەندەڵی لە کەرتی پەروەردەدا لەهەرێمی کوردستان بەربەستێکی گەورەیە لەبەردەم بەدیهێنانی مافی جیهانی بۆ پەروەردە و بەدەستهێنانی. لەگەڵ ئەوەشدا گەندەڵی لە کەرتی پەروەردەدا لە زۆربەی وڵاتاندا بەربڵاوە و لە سەدا 41ی خەڵکی جیهان پێیان وایە کەرتی پەروەردە لە وڵاتەکەیاندا گەندەڵە یان زۆر گەندەڵە. گەندەڵی کوالێتی و بەردەستبوونی خزمەتگوزارییەکانی پەروەردە لاواز دەکات و دەستگەیشتن بە پەروەردەی کوالێتی تێکدەدات. ئەمە بە شێوەیەکی ناڕێک کاریگەری لەسەر هەژاران دەکات، وا لە منداڵانی کەمئەندام دەکات پشت بە خزمەتگوزارییەکانی پەروەردەی ژێر ستاندارد ببەستن لەو شوێنانەی کە فێربوونی کەم دەکرێت ڕوو بدات.
کاریگەری لەسەر هەموو لایەنەکانی پەروەردە هەیە، لە ژێرخانی قوتابخانەوە بۆ مووچەی مامۆستایان و خوێندنگە ئەکادیمییەکان. ئەو سەرچاوانەی کە لە پەروەردەوە دزراون مانای کەمی فێربوون و ئامێرەکانی توێژینەوە و دامەزراوەکانی قوتابخانەی کوالێتی خراپ و بەکارهێنانی کەمتر و/یان کەمی مووچەی مامۆستایان یان نەبوونی مووچە قەبارەی پۆلە گەورەترەکان و زیادبوونی باری کار بۆ مامۆستایان. بۆیە گەندەڵی تێچوونی خوێندن زیاد دەکات و دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ستانداردە ئەکادیمییەکان و لە ئەنجامدا نمرەی تاقیکردنەوەکان و ڕیزبەندی قوتابخانەکان شێواو دەبێت و ڕازیبوون بە سیستەمی پەروەردەی گشتی کەمتر دەبێت.
لە ئەنجامدا، گەندەڵی متمانەی خەڵک بە سیستەمی پەروەردە و سوودەکەی لاواز دەکات، کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی زیاتر و کەمبوونەوەی ڕێژەی تۆمارکردن. نەبوونی سەرچاوە و کوالێتی کەمی پەروەردە یان کارمەندانی کەم شارەزا لە دامەزراوەکانی پەروەردەی گشتی لەوانەیە ئەو خوێندکارانە هان بدات کە بتوانن بەدوای جێگرەوەی تایبەتدا بگەڕێن، ئەمەش نایەکسانییەکان خراپتر دەکات و دەستڕاگەیشتنی یەکسان بە پەروەردە و دەرفەتی پەرەپێدانی کەسی لاواز دەکات.
گەندەڵی لە خوێندنی باڵادا هەروەها کاریگەری لەسەر ڕێژەی ناوتۆمارکردن لە زانکۆدا هەیە و دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی ستانداردە ئەکادیمییەکان و ناسینەوەی بڕوانامە و بڕوانامەکان، لە کۆتاییدا بڕوانامە و هەلی کارکردنی خوێندکاران لاواز دەکات. هەروەها گەندەڵی لە پەروەردەدا لەوانەیە دەرگایەک بکاتەوە بۆ “ڕۆیشتنی مێشک” لە ئاستە بەرزەکانی پەروەردەدا، ناچارکردنی پسپۆڕانی پەروەردە بۆ بەجێهێشتنی دامەزراوەیەک یان هەرێمێک یان وڵاتێک بۆ زیادکردنی داهاتیان، باشترکردنی بارودۆخی کارکردنیان، یان زیادکردنی دەرفەتی گەشەپێدانی پیشەیییان.
لە بەرامبەردا، ئەم دەرچوونەی مێشک لەوانەیە زیاتر کوالێتی و بڕی خزمەتگوزارییەکانی پەروەردە تێکبدات.
گەندەڵی لە کەرتی پەروەردەدا تەنها زیان بە مامۆستایان و خوێندکاران ناگەیەنێت، بەڵکو زیان بە کۆمەڵگە و کۆمەڵگاکانیش دەگەیەنێت کە تێیدا دەژین. وەک ئەو کەرتەی بەرپرسیارە لە ڕاهێنانی سەرکردەکانی داهاتوو و پسپۆڕان، گەندەڵی لە پەروەردەدا کاریگەرییەکی زۆری هەیە لەسەر پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و ئابووری، لە ئەنجامدا پزیشک و دادوەرەکان یان ئەندازیارەکان یان سەرکردە کەم شارەزاکان ئابووری بەڕێوە دەبەن. گەندەڵی لە کەرتی پەروەردەدا تەنها زیان بە مامۆستایان و خوێندکاران ناگەیەنێت، بەڵکو زیان بە کۆمەڵگە و کۆمەڵگاکانیش دەگەیەنێت کە تێیدا دەژین.
وەک ئەو کەرتەی بەرپرسیارە لە ڕاهێنانی سەرکردەکانی داهاتوو و پسپۆڕان، گەندەڵی لە پەروەردەدا کاریگەرییەکی زۆری هەیە لەسەر پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و ئابووری، لە ئەنجامدا پزیشک و دادوەرەکان یان ئەندازیارەکان یان سەرکردە کەم شارەزاکان ئابووری بەڕێوە دەبەن. سیستەمە گەندەڵەکانی پەروەردە کوالێتی کەمتر بەرهەم دەهێنن و کارمەندی کەمتر شارەزاییان هەیە و تێچووەکان بەرز دەکاتەوە .
گەندەڵی لە پەروەردەدا دەتوانێت داهێنان و داهێنان لە کۆمپانیاکاندا بخنکێنێت و کاریگەری لەسەر گەشەی بازرگانی هەبێت.
لە خوێندنی باڵادا، کاریگەری ناپێویست لەلایەن حکومەت و کەرتی تایبەتەوە نەک تەنها ئازادی ئەکادیمی لاواز دەکات، بەڵکو دەتوانێت ئەجێندای توێژینەوەش لاواز بکات و زیان بە متمانەی توێژینەوە ئەکادیمییەکان بگەیەنێت.
