ئازادی لەغیابی دەوڵەتدا بونی هەیە

حکمەت هەڵبجەیی 

ئازادی بە مانای بێ مەرج و بێ سنور لە جیهانی ئەمرۆدا بونی نیە سەرمایەداری و جەماوەر دوجەمسەری دژ بەیەکن ،کاتێک دەوڵەت بوونی هەیە ئازادی ڕادەربڕین مانای نامیێنێت بۆ ؟ چونکە ئازادی لەغیابی دەوڵەتدا بونی هەیە وەشەڕی هەر کەس و لایەنیێک کاتیێک مانایەکی شۆڕشگێڕی ئەدات بەدەستەو ، کە خۆی لە دژایتی یاساو دەستورە کانی دەستەڵاتی دەوڵەت ببینێتەوە .شتیێکی نامۆ نیە دەوڵەت ڕێگا لە هەمو دربڕینو هەڵوێستو جموجوڵێکی شۆڕشگێڕی ئەگرێت . ئازادی ،داد پەروەری ،یەکسانی هەمو ئەمانە شیعاراتن دەوڵەتی مەدەنی هەر لەشۆڕشی فەرەنسیەوە ساڵی ۱۷۸۹ دەوڵەتی برجوازی کەلەسەر قاچی خۆی وەستا ئەم شعاراتانەی جیێگیر کرد لەیاسا .واتە ئازادی بریتیە لە حەقی کرین و فرۆشتن لەجمو جوڵ و ڕا دەربرین لەژیێر ڕکیفی ئەو یاسایانەی لەلایەن دەوڵەتەو سەپیێنراوە .مافی موڵکیەتی تایبەت پاشان هەمو ئەمانە بەپێی یاساو دەستوری بورجوازی واتە دەستەڵاتی دەوڵەت جیێگایان بۆ تەوە شتێک نیە ناوی ئازادی و داد پەروەری سەربەخۆ بیێت لەکۆمەڵگەی سەرمایەداریدا . چونکە ممارەسەکردنی ئازادی یان جەماوەری سەربەخۆ لەدژی دەوڵەت هەڵویێستو بۆچونەکان بخاتە ڕوو ،حەتمەن بەحوکمی ناکۆکی چینایەتی وە جیاوازی ململانێی نیێوان دوبەرە دەوڵەت جەماوەر. دەوڵەت نەک ڕێگا نادات بەڵکو لە گەڵ ڕەوتی میێژوی چینەکەیدا ناکۆکە ،لەبەر ئەوە دەوڵەت تەنها ڕێگا ئەدات بەو شێوەو فۆرمە ڕەسمیانەی کە لەژێر رکیێفی یاساو دەستوەرەکانیدا جێگای ئەبیێتەوە ئیتر هەر کارێک ئەو مەجرایەی وەرگرت بەپێی ڕەزامەندی یاساو دەستوری دەوڵەت یاخود ڕێگا پێدرا ناچیێتە بابی شۆڕش گیێڕیەوە. بەڵکو. بزوتنەوەو لایەن و کەسەکان کاتیێک هەڵئەستن بەکارێێک یاخود ڕا دەربرینیێک کاتیێک ئەبیێتە کارو جوڵانەوەو هەڵوێستیێکی شۆڕشگێڕانە کە چاوەڕێی ڕازیبون و یارمەتی لەدەوڵەت نەکات . وە ڕوی دەمی لەدەوڵەت نەبیێت بۆچی ڕێگای لێ ئەگرێ ، چونکە دەوڵەت لەهەمو کارێکی شۆڕشگێری وەک بەرەی دژ ئەوەستێ حەتمەن لایەنی بەرامبەریش شۆڕشگێریەکەی لەوەدایە بەکاری چاکسازیو سیاسەت کردنەوە لەدەوڵەت ناچیێتە پیێشەوە ،دادگاو دەستەو دەزگاکانی تریش هەموی ڕێکخەری دەوڵەتن و لەخزمەتی دەوڵەتدان. ،دادوەرەکانیش هەمووی ئەکتەرن و لەسەر شانۆی دەوڵەت ڕۆڵ ئەبینن و ،جێ بەجێ کەری یاساو فەرمانی دەوڵەتن ، هەمویان لەدەوڵەتەوە ئاراستە وەر ئەگرن . پایە سەرەکیەکانی دەوڵەت دادگاو ئاسایش (امن) پولیس و سوپاو پەرلەمان …. بەم ئۆرگانانە یاساو دەستورەکانی جیێ بەجێ ئەکات ،ئەوەی بڵێن ئازادی یەکسانی داد پەروەری بونی نیە لەم کۆمەڵگە چینایەتیەدا . تەنها بەشێوەی ڕەزامەندی و بڕیاری دەوڵەتەوە نەبیێت . ئەمەش هەر هەموو ئەو ئازادیو یەکسانی و دادپەروەریەی دەوڵەت تەعبیری لێ ئەکات بۆ پاراستن و پرێزگاری خاوەندارێتی بوە واتە مانەوەی دەستەڵاتو دەوڵەت . دەستەڵاتی دەوڵەت وەک ماهیەتی وەک ناواخنە ئەسڵەکەی بێ شەرم بەڕاشکاوانە دژی هەمو کارێک ئەبیێتەوە ئەگەر لە سایەی یاساو دەستورەکانیدا نەبیێت ،ئەو یاساو دەستورانەش تەنها بۆ کۆنترۆڵ کردن و جیێبەجێ کردنی مەرامەکانیدایە .چینی باڵا دەست خاوەنی دەستەڵاتی دەوڵەتە ،وەدەوڵەت خۆی لەو دام دەستگا پۆلیسی و ئیداریانە پیێکهاتوە .دادوەرەکان هەمویان ئەکتەرن و لەسەر شانۆی دەوڵەت جێ بەجێ کاری ئەو یاسایانەن کە مێژووی ئەگەڕێتەوە بۆ دەوڵەتی مەدەنی لەگەڵ دروست بونی شۆڕشی بورجوازی ۱۷۸۹ یاساو دەستوری دەربارەی یەکسانی و برایەتی و ئازادی داد پەروەری ئەمانە هەموی لە چوارچێوەی خاوەندارێتی دەستەڵاتدا جیێگای ئەبیێتەوە،واتە لەدەوڵەتدا کە هەموی سنور دار کردوە لەژێر رکیێفی خۆیدا . هیچ متمانەو لیێدوانو تیێگەشتن لەیەکتر لەمیانەی دستەڵات وخەڵکانیێک خۆیان لەدەستەیەکی شۆڕشگیێڕیدا ببینەوە نیە بەڵکو پەیوەندیەکی دژایەتی چینایەتیە.

دەستەڵاتی کوردی لقیێکە یاخود بەشیێکە لەدەستەڵاتە بۆ گەن و گەندەڵە جیهانیەکەی سەرمایەداران . واتە لەکوردوستانیش هەر هەمان ڕێچکەیان گرتوە ،لەبەر ئەوە هەمو هەڵسو کەوتو جموجوڵ و ڕادەبڕینیێکی جەماوەریان سنور دار کردوە .یاخو د یاساو دادگایان کردوە بە وێردی سەر زمانیان گوایە ئەبیێت هەمو شتێک لە ژێر سایەی یاسادا بیێت . ئەو خەڵکەیان بە یاسا چەواشە کردوە ،ئەمە لەکاتێکدا یاساو دەستور خۆیان جیێگیریان کردوە وەخۆیان خاوەنی یاساکانن ،وە جێ بەجێ ئەکرێت بەسەر خەڵکی هەژاردا ،ئەو یاسایانەش شیێوەی لاستیک ئەکشێ بەپێی بەرژەوەندی دەوڵەت . لەڕاستیدا مێژووی یاساو دەستورەکانیش ئەگەڕێتەوە بۆ دو سەدە زیاتر لەو کاتەوە ئەم سیستەمە وەک چینێکی دەستەڵاتدارخۆی نمایش کرد لە سەرشانۆی میێژوو هەر لە شۆڕشی فەرەنسی ۱۷۸۹ ئەو دەستورو یاسایانەی وەک ڕێکخەری بەهاو نرخ و قازانج وەک پاڵپشت و دەعمی خاوەندارێتی تایبەت کە لەگەڵ نەهجی سیستەمەکەدا ئەگۆڕێ . ئەوەی بەلای دەستەڵاتەوە گرنگە ،لیێدان و بەڕەنگاری و دژایەتی هەموو جوڵەو دەربڕینیێک کەلەگەڵ یاساو دەستورەکانیدا یەک ناگرێتەوە . دەوڵەت بەردەوامە و لەهەوڵدایە بۆ لیێدان و کپ کردنەوەی ئەو دەنگە ناڕەزاییانەی کە لەهەناوی ئەو کیێشە ناکۆکیانەوە دروست ئەبیێت کە دەوڵەت خۆی هۆکارە بەحوکمی گەندەڵی و سەقەتی سیستەمەکەیەوە . واتە دەوڵەت خۆی خولقیێنەری هەموو کیێشەیەکەو ئەیەوێت کاردانەوەشی لێ نەکەوێتەوە . لەبەر ئەوە نامۆ نیە کە دەڵەت بەهەمو شیێوەیەک هەمو وەسائیلیێک بەکار ئەهیێنێ .وە هەموو دام و دەستگاکان ئەخاتە گەڕ وەک پۆلیس ،ئاسایش دادگاو دادوەرەکان .ئەم ئۆرگانانە هەمووی بۆ خزمەتی ڕەوتی سەرمایەو بەردەوامی دەستەڵات هاتۆتە کایەوە. چونکە دادگاش هیچ نیە فۆڕمیێکی ڕەسمی دروست کراو ی دەوڵەت بۆ خزمەتی دەوڵەت بەپێی یاسا سەپیێنراوەکان . ئەو هەمو تاوان و ناهەقی و دزی و گەندەڵیە ئەکرێت ،یاسا کوێرە لەئاستیا وە لەهیچ پەرەگرافیێکی یاسا جیێگیر نەکراوە کە جێ بەجێی کەن بەسەر خۆیاندا .دەوڵەتو دەستەڵات هەمیشە لەسەرو خەڵکەوە خۆی ئەبینیێتەوە هەمیشە کەڵەگا بوەو مافو پیێویستیەکانی خەڵکی پیێشێل کردوە . هەر لەبەر ئەوە مارکس ئەڵێ دەوڵەت وەک کرمیێکی مشە خۆر وایە بەجەستەی کۆمەڵدا شۆڕ بۆتەوە یاخود ئاڵاوە . دەوڵەت ئەو ڕێکخراوە زەبەلاحەیە کە دەستوڵاتداران هەموو کارێیکی لیێوە ئاڕاستە ئەکەن . کاری شۆڕش گێرو کەس و لایەنی دژ بەدەوڵەت سازش و چاکسازی و داواکاری نیە لەدەوڵەت بەڵکوو ڕوبەڕوبونەوەو دژایەتی کردنیەتی لەهەمو بوارەکاندا.